Vedat İlki
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
[email protected]
Çalışma Ekonomisi başta olmak üzere, bu dalın uzmanlarınca akademik alanda araştırmalar yapıldığında ciltler dolusu yazı, bilimsel makale, bildiri, sunum, çalıştaylar ve akademik tablolarla birlikte, çözüm önerileri de paylaşılır.
Kayıt dışılığın altında yatan başlıca gerçekler;
- Sosyal Güvenlik Bilinci ve Kültürünün oluşmaması, vurdumduymazlık, Kurumlara Güvensizlik
- Sosyal Güvenlik -İş Sağlığı ve Güvenliği -İş Hukuk (Basın/Deniz) –İşsizlik Sigortası-Borçlar -Medeni -Ceza ve Anayasa Hukuk gibi yasal düzenlemeleri bilmemek
- Bunun ana nedeni çalışma hayatını öğrenme konusunda isteksiz olmamızdan kaynaklanır.
Kayıt İçi Düzenlemeye Ne Zaman İhtiyacımız Olur!
a.)İşten çıkarılma
b.)İş kazasına uğrama yada meslek hastalığına yakalanma
c.)Hastalık hali
d.)Analık hali
e.)Emeklilik için gerekli süreler
f.)Düşük emekli aylığı ve gelirler
g.)Dul ve yetim aylığı
h.)İşsizlik aylığı
ı.)Gelir(Sürekli/Geçici İş göremezlik)
j.)Cenaze Ödeneği
ÇALIŞMA HAYATINDA YER ALAN TARAFLAR
a.)İş arayanlar genel de işsiz olup ihtiyaç sahibi,
b.)İşveren ise sermaye ve yatırımı temsil eder.
- İşçi emeğini satar(Üretime katkı sağlar)
- İşçiler Mavi Yaka (Bedeni ve üretim gücü)
- Beyaz Yaka (İdari ve Formenler)
- Altın Yaka(Ceo ve Beyin Takımı üst yöneticiler)
İşveren işletmeleri kuran,sermayesi olan çalışanlarla akit yapan,onları işe alan,işten çıkaran kişilerdir.İşveren vekilleri de Beyaz Yakalılardan olur.Mavi Yakalıdan işveren vekili nadir olsa da, küreselleşen sermaye yapısında Altın Yakalılar işveren adına hareket eder.
Çalışma Ekonomisinde maliyeti belirleyen en önemli girdiler içinde işçilik giderleri yer alır ,bunun içinde yatırım sahibi girdi maliyetini düşürme adına ucuz işçiliğe yönelir.
Kayıt dışılığını Neler Tetikler:
Çalışma Hayatında kayıt dışılığın yansıması;
a)Sosyal Güvenlik Sistemini
b)Çalışma Hayatını Düzenleyen Özel Hukuk kurallarını hiçe saymaktır.
Türkiye’de Kayıt dışılığı Belirleyen Gruplar:
Türkiye’de kayıt dışı istihdam konusunu bakıldığında, karsımıza iki ana unsur çıkar.
- İşçinin kendi iradesi doğrultusunda çalışmayı gerçekleştirmesi.
- İşveren tarafından kayıt dışı çalıştırılmasıdır.
Sosyal Güvenlik Dünyası :
- SGK Bildirilmeyenler(Beyan edilmeyenler),
- Çalışma Günlerinin Eksik Bildirimi(Hileli Bildirim),
- Gerçek Ücretlerin APHB gösterilmemesi.(Genelde elden maaş alma gibi),
- Fiili Olmayan Çalışma Türleri,
- Yabancı, Göçmen İşçilerin Çalıştırılması,
- Çocuk ve Stajyer İşçilik,
- EK/5 Tarım SGK,
- EK/6 Sanatçıların, Şoförlerin SGK
- EK/9 Konut Kapıcılığı ve Ev Hizmetlileri
- Tarım SSK
Kayıt dışılığı İkinci İş Yapanlarda (Ek İş) Tetikler:
Bir başka işyerinde çalıştığı için o işyerinde kayıt altında olduğundan, ikinci ek iş yaptığında sigortasız çalışmayı tercih edenler kayıt dışılığı tetikler.
Kayıtdışı Deneme Süresinde Yaşanır:
Bu alanda yapılan araştırmalarda çalışanlar arasında en çok kabullenilen süreç deneme süresinde SGK tabi çalışmamaktır.İşveren işçiye psikolojik baskı uygulayarak en az 2 ay en fazla 6 ay kadar sigortasız çalışmaya zorlamasıdır.Hangi amaçla olursa olsun işçi iş akdi sözleşmesi yapıldığı andan itibaren SGK kapsamına girmesi gerekir.Bunun altında yatan ana neden ise,piyasa kanununu etkisinde olan işverenler, işçinin bilinçli olmamasından yararlanarak bu metoda başvuruyor.Kısmi zamanlı çalışmalarda genel de öğrenci ,emekli ,ev kadınları çalışmaya zorlanarak kayıt dışılık tetikleniyor.Yabancı işçiler ,işsizlik maaşı alıp da bu sürede çalışanlar , işten ayrılıp 100 gün boyunca sağlık hizmeti alanlar , çocuk işçiler de oluşturmaktadır.
Kayıt dışı Sürecinde Kadın İşçiler:
Sosyal Güvenlik Anlamında Kadın Çalışanların Kayıt dışılığını Analiz ettiğimizde karşımıza aşağıdaki sonuçlar çıkıyor.
- Eşi üzerinden sağlık yardımı alanlar,
- Anne yada Baba üzerinden sağlık yardımı alanlar,
- Dul aylığı alan kadınlar,
- Yetim aylığı alan kız çocukları,
- Ev içinde üretime katılma,
- Kırsal kesimde tarlalarda çalışıp kayıt altına girmeme
Kayıt dışı Sürecinde Emekli İşçiler:
Genç emekliler kayıt dışılığı en çok tetikleyen unsurdur. Emekliler SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı ve Borsa/Banka Sandıklarından emekli aylığı aldıkları ve sağlık güvencesi olmaları nedeniyle sigortasız olarak çalışmayı kabul etmektedirler. İşverenlerde yazının giriş bölümünde söylediğimiz gibi emeklilerin maliyeti az olduğu için tercih edilir. İş deneyimlerinden dolayı tercih edilirler.
Kayıt dışı Sürecinde Yabancı İşçiler:
Ülkemize vize sorunu olmadığı için Afrika, Balkan , Orta Doğu , Rusya Üzerinden yabancı ülkelerden kaçak göçmenler çalışmaya gelmektedir.Türkiye’yi tercih etmeleri Avrupa’ya geçiş aşamasında ülkemizde bir müddet kalarak para biriktiriyorlar.Ucuz işçilik anlamından prosedürlere uymadan bu kişiler çalıştırılıyorlar.
Kayıt dışı Sürecinde İşsizlik Ödeneği Alan İşçiler:
İşsizlik ödeneği 2002 yılından itibaren ülkemizde uygulamaya başladığından dolayı 6- 8-10 ay üzerinden verildiğinden bu sürelerde çalışanlar kayıt dışı olarak çalışmayı sürdürüyorlar. Bu işçiler sağlık hizmeti aldıkları için kayıt dışılığı da kabullenerek ucuz işçi olarak çalıştırılıyorlar.
Kayıt dışı Sürecinde Çocuk İşçiler:
Ülkemizde sıklıkla kullanılmasa da tarımsal sektörde, ara iş gücü anlamında çırak kavramında yetişme çağındaki çocuklar ucuz işgücü olarak kayıt dışı çalışan olarak görülmektedir.
Kayıt dışı Sürecinde Dul ve Yetim Aylığı Alan İşçiler:
Anne yada babası üzerinden yetim aylığı alanlar, yetim aylıkları kesilmemesi adına kayıt dışı çalışıyor.(Emekli Sandığı yetim kızı SSK ve Bağ-Kur Kapsamında çalışsa da yetim aylığı kesilmez.) Anlaşmalı boşanan yetim kız çocuklarının kayıt dışı kapsamında çalışmaktalar.
SGK Kadim Servisleri ile kayıt dışının üzerine hızla gitmektedir. SGK kurumsal sitesinde kayıt içinde çalışmanın yararlarını anlatan sunumlar, sigortalı işçi çalıştıran işverenlere sunulan teşvikler,denetimler sonucunda uygulanan İPC ile kayıt dışılık caydırılmaya çalışılmaktadır.
ÖNERİMİZ
Çalışma Hayatı,Sosyal Güvenlik Bilinci eğitimden geçtiği ,sosyal boyutu ve gelir dağılımındaki eşitsizliğin giderilmesi ,sigortalılık bilinci gibi kavramların geliştirilmesiyle, kayıt dışılık belli bir seviyenin altına inebilir.
- İşveren prim maliyetlerini düşürme adına işveren payı düşürülmeli(İşyeri büyüklüğü ve cirosu dikkate alınmalıdır.),
- İşverenlerin zamanında primlerini ödemesi halinde belli oranlarda işletme büyüklüğüne göre indirimler verilmeli,
- Kayıt dışı çalışması olmayan işverenlere MAVİ bayrak uygulaması, denetimlerden muaf tutulması, rehberlik hizmeti verilmesi,
- Teşvik uygulamalarının basit ve anlaşılır düzenlemeler yapılmalıdır.
- 1 yıl yasaklı teşvik uygulaması gözden geçirilmesi gerekir, bu konuda işletme büyüklüğü çalışan sayısı, uzlaşma ve ödeme teklifleri hayata geçirilmeli,
- İlk ihlalde 1 katı oranında Tavan primden İPC,aynı yılda ikinci ihlal de 3 katı Tavan primden İPC,aynı yılda üçüncü yakalanmada 6 katı Tavan primden İPC ,1 yıl boyunca işveren payından indirim yapılan 5 puanın ½ alınmasına devam edilmesi..(Defter tutma hadlerine göre bu cezalar artırımlı uygulanabilir)
- Cezalar işletmelerin cirolarına istihdama zarar vermeden uygulanması gerekir.
- 6661 Asgari Ücret Teşvikinden SPEK hatası oldukça güdük kalmış olup, sıfır SPEK hatasına çözüm üretilmeli, işverenlere bu konuda yeni düzenlemelerle haklar tanınmalı, hedef cezadan ziyade ödemeyi teşvik etmeli.
- Prim Teşviklerinde Zamanaşımı uygulanmadığı için bu konuda işverenlerin olası emanet primlerin geri alınmasında kurum tahsilat sıkıntıları da gözönüne alınmalıdır.
ÇALIŞANLARA OLUMSUZ ETKİSİ
İşçiler özellikle sigortasız çalışmanın ileride emekli olacakları hayatı erteledikleri gibi, ölümleri halinde hak sahiplerini de yoksulluğa mahkum ettiklerini unutmamalıdır.(Gelir de dahil olmak üzere)
İŞVERENLERİN BU TABLOYA OLUMSUZ ETKİSİ VAR
İşverenlerde her kayıt dışı çalıştırdıkları işçi ile kamu maliyesini zarara uğratarak, ülke gelirlerini zarara uğratır, sigortalı işçi çalıştırmaları halinde sadece çalışanlarını değil kendi işyerlerini de güvenceye aldıklarını unutmamalıdır.
Bu İşin Kısa ve Öz Özeti;
İşçi ve işveren birlikteliğiyle her daim kazanan taraf ülke ekonomisi olacaktır.
23.05.2024
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)
>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.
>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.
>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.
>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store ‘dan hemen indir.
>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play ‘den hemen indir.
